De Kleine-Beerze-Koffiedialoog pakte op 13 september 2023 uit met een expositie en een symposium over ‘Dorps Wonen’. Na twee inleidende presentaties en een lunch volgde een rondje ‘stoeien met de Toolbox Dorps Wonen’ met een reële casus in ons gebied. De belangstelling voor oplossingen met het fenomeen ‘Coöperatief Wonen’ was groot dat er gevraagd werd om een verdieping.

De druk op de woningmarkt is ook in de Kempische dorpen voelbaar. In eerdere sessies pleitte iemand voor het binnenstedelijk oplossen van stadse problematiek en de dorpen te laten groeien op eigen kracht. Theo Hendriks, stedebouwkundig adviseur, ging in op de vraag ‘hoe te bouwen in de dorpen?’

Beeldkwaliteitsplan Eersel

Daarvoor nam hij het indrukwekkende boekwerk ‘Beeldkwaliteitsplan Eersel’ ter hand en leidde hij zijn toehoorders door de kern van deze studie uit 2013 naar de dorpse karakteristieken en een passende bouwstrategie. Dit handboek inspireert nog steeds ontwerpers en anderen in het ruimtelijk domein om beleid af te stemmen op dorpsspecifieke kwaliteiten. Je kunt het document hier downloaden.

Zachte waarden meenemen

Karel Franken (Bureau Franken) vertelde het vervolgens nog eens: “Dorps wonen is een kwaliteit. Wie zich daarvan bewust is, stemt zijn plannen af op de dorpse identiteit en integreert erfgoed in de planvorming.” Dat geldt niet alleen voor architectuur, maar ook voor groen erfgoed en het lokale verhaal. Waarden als veiligheid, lokale identiteit en gemeenschapszin. Immaterieel erfgoed als tradities, de gilden, oogstfeesten, festivals, de volksaard zijn moeilijk te overschatten. Franken raadt het aan om ze mee te nemen.

Overspannen woningmarkt

De prijzen op de huizenmarkt schieten de lucht in. Voor eigen bevolking raakt het woningaanbod buiten bereik. Dat verstoort het evenwicht in de bevolkingssamenstelling. Wiens verdienste is de waardestijging? Hoe kan de gemeenschap deelgenoot worden van de waardestijging? Dat brengt ons op elementaire afwegingen.

Participatie is onmisbaar

Schaarse ruimte, vergrijzing, druk op de zorg en onbalans op de woningmarkt vragen om andere oplossingen. Hoe willen we wonen? Om antwoorden te vinden op die vraag is een goede dialoog onmisbaar. Het is al een kunst om alle partijen aan tafel te krijgen maar hoe overbrug je de verschillende achtergronden? Een gezamenlijke taal is onmisbaar.

Social design aan de voorkant

Participatie en gemeenschapszin vormen de ruggengraat van de samenleving, zeker in een vergrijzende samenleving waar de druk op de zorg al voelbaar is. De dorpen hebben het sociaal netwerk vaak nog in het collectief geheugen. Op verschillende plaatsen in het land borrelen collectieve projecten op. Als er geen winst behaald hoeft te worden dan zijn de kosten beheersbaar en blijft de waarde binnen de gemeenschap. Men blijkt bereid ruimtes, functies en materialen te delen. Een goede mix van typologieën en ontmoetingsplekken geven ruimte aan een buurtschap die omziet naar elkaar.

Exclusief aanbod

Karel besluit zijn presentatie met een prachtig gebaar: Samen met zijn vrouw Dorien wil hij 1 hectare eigen grond in Vessem Noord ter beschikking stellen voor een coöperatief initiatief. De zaal is er even stil van. Wat kan dit gaan betekenen voor Vessem?

Spelen met de toolbox

Na de lunch stelden Edith Wouters en Sien Beyens van architectuurplatform Ar-Tur* uit Turnhout de ‘Toolbox Dorps Wonen’ voor. In drie gemengde teams gingen de deelnemers in dialoog over een concrete casus. Naast professionals namen ook bewoners en dorpsraden deel. De toolbox toonde zijn waarde in het overbruggen van de verschillende achtergronden met woord en beeld. Dat maakte de dialoog waardevol en veelzijdig.

Na analyse van de locatie werden typologiën van gebouwen ingepast met behulp van de Toolkit. Vervolgens konden met de toolbox strategieën (tactieken) ingezet worden, zonder hinder van ongelijke voorkennis. De resultaten van de dialoog werden plenair gedeeld. Tot besluit werden de ervaringen met deze dialoogtool besproken. Een uitbreiding met aansluiting op de groenstructuren en groentypologieën kan de toolbox compleet maken.

Vervolg?

Het enthousiasme onder de deelnemers vraagt om verdere verdieping in coöperatieve woonvormen. Wie weet? Voor nu werd de middag afgesloten met een drankje, aangeboden door ‘Proeftuin Levende Beerze’.

Naslag:
• Toolbox Dorps Wonen AR-TUR
• Artikel Eindhovens Dagblad
• Artikel Gemeenschappelijk Wonen

* De Toolbox Dorpse Architectuur is een project van AR-TUR i.s.m. de KU Leuven. Het project werd gefinancierd door Platteland Plus, bestaande uit middelen van Vlaanderen en de provincie Antwerpen
*Dit programma maakt deel uit van de Kleine-Beerze-Koffiedialogen, thema ‘Wonen met Meerwaarde voor de Leefomgeving’. Zie ook het Nieuws
* Projectgroep ‘De Levende Beerze’ biedt dit programma aan.