Beeld van beekdal Levende Beerze door Nadine van den Berg

Beekherstel als ruimtelijke opgave: lessen van de Kleine Beerze

In een zesdelige artikelreeks gaan journalist Mark Hendriks en fotograaf Nadine van den Berg in actuele projecten op zoek naar ruimtelijke kwaliteit. Is het aanwezig en zo ja, waar blijkt dat dan uit? In aflevering 5 het herstelde beeklandschap van de Kleine Beerze.

Als we vanaf de Sint-Lambertuskerk in het Brabantse Vessem richting het dal van de Kleine Beerze lopen, wijst Theodoor Hendriks om zich heen. ‘Je moet je voorstellen dat dit tot voor kort een klassiek ruilverkavelingslandschap was. Volledig gerationaliseerd, met een rechtgetrokken beek en allemaal dingen die eigenlijk niet konden. Zoals aardappelteelt op de lagere en natte gronden, nieuw bos en vooral veel mais.’ Als we even later over een zandweg tussen de broekbosjes een veerooster passeren, houdt de stedenbouwkundige stil. ‘Maar kijk eens hoe prachtig het gebied er nu bij ligt.’ We volgen zijn blik en zien hoe de Kleine Beerze op majestueuze wijze door het landschap stroomt. De meanders liggen als grote krullen in het bloemrijke gras, insecten zoemen boven de natte poelen, hier en daar een olifantenpaadje door het hoge riet. Wilgen en elzen vormen jonge boomsingels die haaks op de beekloop staan, net als in het oude slagenlandschap dat hier tot de jaren vijftig lag. Als de fotograaf constateert dat het allemaal vanzelfsprekend aanvoelt, knikt Hendriks. ‘Dit is het oorspronkelijke landschap, zo hoort een Kempisch beekdal eruit te zien.’

Van voren af aan

Het herstelde beeklandschap is het resultaat van een intensief gebiedsproces dat meer dan twintig jaar geleden aanving. Toen sloegen partijen als Brabants Landschap, waterschap De Dommel, de gemeenten Eersel en Oirschot, de provincie Noord-Brabant en ZLTO de handen ineen om werk te maken van de problemen die zich rond de beek voordeden. Lees het hele artikel>>

Watervisie vertrekpunt voor gesprek en samenwerking

We hebben steeds vaker te maken met hitte en droogte en dan weer heftige regenbuien en wateroverlast. Dat merken we ook in het Beerzedal. En daar hebben we last van. Het waterschap wil een sterk gebied met een sterk watersysteem dat tegen een stootje kan. In hele natte én hele droge perioden. Een sterk watersysteem heeft ruimte voor water. En voldoende grondwater en oppervlaktewater, dat schoon en veilig is. Elke plek heeft zijn eigen (water)mogelijkheden en uitdagingen. Water en bodem geven de richting aan wat wel en niet kan. We moeten anders omgaan met ons watersysteem en de ruimte om ons heen. Een technische oplossing is niet langer de eerste oplossing.

Ambitie

De watervisie vertelt het verhaal van heel het Dommelgebied, gezien door de ogen van het water zelf. Het geeft de ambitie voor de watertransitie weer: voor het landschap en de stedelijke gebieden. Wat heeft water nodig en hoe kunnen we daarop inspelen? We leggen in deze storymap uit hoe het watersysteem werkt. En laten mogelijkheden zien voor slim land- en watergebruik. Dit is geen kant-en-klare blauwdruk, maar een vertrekpunt voor samenwerking en gesprek. Samen met grondeigenaren, agrariërs, bedrijven en andere betrokkenen willen we het gesprek aangaan over hoe we het gebied het beste kunnen inrichten. Samen leggen we de puzzel. Kijk ook op deze pagina voor meer info

Omgewaaide bomen

Met de modder onder de laarzen en het hoogwater van 2024 nog heel vers in het geheugen, let de omgeving op het vrij kunnen stromen van sloten en beken. Oplettende burgers maakten melding van omgewaaide bomen in het bos bij Middelbeers. Deze hinderden de doorstroming in de hoogwatergeul van De Kleine Beerze. De buitendienst van het waterschap schoot te hulp.

Hoogwatergeul moet stromen!

Beheerder Toon Kemps ging kijken. Hij legt uit dat er nog werk aan deze nevengeul op het programma staat. Deze nevengeul bestaat hier om bij overvloedige regenval het water meer ruimte te geven. Doorstroming is dan van groot belang. Hij zorgt voor het verwijderen van de omgewaaide bomen.

Buitendienst in actie

Vanwege de drassige ondergrond was de buitendienst niet bij machte om al het hout uit de bossen te verwijderen. Zij maakten wel de stroom vrij van takken en stammen. De nevengeul is weer vrij!

Storytelling voor recreatieondernemers in het Beerzegebied

Wat maakt het Beerzedal bijzonder? Wat is de kracht van de regio? Hoe kun je de lokale kwaliteiten nog meer inzetten voor je gasten? Recreatieondernemers uit het Beerzegebied richten zich in twee workshops op storytelling om hun onderneming te promoten.

De Kempen staat bekend bij de recreant. Uit onderzoek blijkt dat bezoekers onze regio vooral weten te vinden voor een kort verblijf vanwege de gastvrijheid, de rust en kwaliteit. Hoe kunnen recreatieondernemers hier nog meer op inspelen?

Sterke punten

Natuurlijk trekt de grote stad Eindhoven en de Efteling en ook de verbinding met de Vlaamse Kempen. Maar de streek zelf heeft zoveel moois te bieden. Recreatieondernemers wijzen hun gasten graag op de bijzonderheden dichterbij. Zij zoeken iets extra’s, zodat ze hier wellicht ook langer willen verblijven.

Couleur locale

Met middelen uit Proeftuin Levende Beerze is een mooi programma over lokale kwaliteiten ontwikkeld. Onder begeleiding van ervaren trainers van IVN gaan de deelnemers op zoek naar de mooiste plekjes, de bijzondere natuur en het lokale verhaal. Naast de historische dorpskernen is het boerenlandschap ook aantrekkelijk om te bezoeken. Feesten en tradities ademen het karakter van de Kempen. De lokale smaak kun je zelfs op diverse plekken direct aan de boerderij proeven. Over de grens noemen ze dit ‘couleur locale’.

Betekenis voor jouw bedrijf

Hoe neem je lokale kwaliteit mee in jouw bedrijf? Welk verhaal past bij jouw onderneming? IVN-trainer Wim Ruijs heeft ruime ervaring met storytelling en een scherp oog voor (verborgen) mogelijkheden. Soms is het simpel om iets te verwoorden. Of zit er meerwaarde in een samenwerking van verschillende bedrijven.

Twee workshops

De cursus ‘Gastvrij in het landschap van De Beerze’ bestaat uit twee workshops en gaat van start op 10 februari 2025. Wil je meer info of wil je je aanmelden? Dat kan via het sturen van een e-mail naar levedekleinebeerze@gmail.com

Eervolle vermelding in het jaarboek van De Blauwe Kamer

Het tijdschrift voor landschapsarchitecten ‘De Blauwe Kamer’ geeft een Jaarboek uit over landschapsarchitectuur en stedenbouw in Nederland. Hierin staan ‘het mooiste en het beste op het gebied van stedenbouw en landschapsarchitectuur van het afgelopen jaar’. In het nieuwe jaarboek over 2024 verscheen een artikel over het samenwerkingsproject ‘Levende Beerze’.

Het opnieuw laten slingeren van De Kleine Beerze in het landschap staat als artikel vermeld onder ‘Volhouders’. De nadruk valt op de samenwerking en de lange termijn is leidend. Samenwerkingspartners bekijken de opgaven van het gebied in samenhang. Er is voldoende tijd om tot gedegen en gedragen plannen te komen.

Wil je het artikel lezen? Klik dan hier!

Streeknetwerk

Waar overheden een stapje terugdoen, neemt de samenleving steeds meer initiatief. Actieve streekbewoners geven aan behoefte te hebben aan een netwerk waar zij met ideeën en initiatieven verder kunnen komen. Hoe kan dit netwerk eruitzien? Monique Leesberg en Ria Bernards zetten met de kennis uit ‘De Koffiedialogen’ de eerste stappen op weg naar een ‘ontmoetingsplein’. Met elkaar kun je zo ideeën bespreken en oplossingen vinden. Heb jij ook ideeën? Laat het weten via het sturen van een e-mail naar levedekleinebeerze@gmail.com

Boerenperspectief

Boeren en telers krijgen veel uitdagingen op zich af. Denk aan vermindering van stikstof, ruimtegebruik voor natuurontwikkeling, biodiversiteit en dierenwelzijn. Zes agrarische organisaties ontwikkelden het programma ‘Boerenperspectief’. Hiermee kunnen 300 agrarische ondernemingen in Noord-Brabant sociaal-economische (bedrijfs-)ondersteuning krijgen. Dit helpt bij het maken van keuzes voor de toekomst. Meer info is te vinden op de website van Boeren Natuur Brabant.

Struinen in het Beerzedal

De wandelroutes zoals benoemd in het herinrichtingsplan van het beekdal bleken afgelopen jaar niet realistisch. Door de extreem natte omstandigheden waren delen van het struinpad veranderd in ‘voordes’. Ook mooi, maar niet geschikt voor wandelschoenen. Zelfs met laarzen is de oversteek in een aantal maanden niet zonder natte voeten te doen. Vooraf wandelroutes bedenken in een nog aan te passen beekdal schept verwachtingen. Voor de nieuwe grondeigenaren is het een bevestiging dat je de details van de routes achteraf bepaalt en vooraf alleen op hoofdlijnen op kaart zet.

 

De samenwerkingspartners hebben alternatieve routes bedacht. Zij hebben tijdig aangegeven dat een deel van de route niet toegankelijk is. Zeker de oversteek van d’n Eigenwijze naar de Spekdonken blijkt in het najaar en in de winter niet te doen. Misschien niet heel verassend: het gaat om het Molenbroek, het laagste deel van het beekdal. Meer informatie vind je op visitbrabant.com. Niet of slecht toegankelijke trajecten vind je via een werkzaamheden icoontje.

Einde van deze zomer plaatsen de samenwerkingspartners twee nieuwe bruggen om de Kleine Beerze over te steken. Deze zijn nu in productie. De tijdelijke ‘olifantenpaadjes’ zijn dan niet meer nodig en gaan naar de natuur terug. Rust is hier wenselijk. De routestructuren die dan overblijven, zijn prachtige ommetjes of doorgaande knooppuntenroutes. Hiermee kan elke wandelaar genieten van het Beerzedal.

Maak kennis met het nieuwe projectteam Landschotse Heide

Met enthousiasme stelt het projectteam dat betrokken is bij deelgebied Landschotse Heide zich in deze nieuwsbrief aan u voor. Het team is deze maand begonnen met als doel een variant voor Landschotse Heide te zoeken waarin ook toekomst is voor landbouw. Daarbij zoekt het team met verschillende partijen naar slimme combinaties van oplossingen. Deze oplossingen zijn gericht op een sterkere natuur, voldoende water van goede kwaliteit en een gezonde bodem.

Procesmanager Eef Mengers (Sweco) stuurt het projectteam aan. Hij brengt meer dan 25 jaar ervaring in gebieds- en programmamanagement bij lokale overheden. Hij houdt zich bezigt met het organiseren van gebiedsprocessen, communicatie en het verbinden van verschillende groepen. Hij heeft ook veel ervaring in het bouwen van een landbouwloket. Maar hij helpt ook bij moeilijke processen met meerdere stakeholders. Eef ondersteunt het projectteam bij een succesvolle aanpak.

Stefan te Vaarwerk (Sweco) is senior landschapsarchitect. Hij heeft meer dan 20 jaar ervaring in ontwerpopgaven. En dan vooral waar veel belangen en wensen van stakeholders en gebiedspartners bij komen kijken. Met ondersteuning van Bram van Mil (Sweco) gebruikt hij de methodiek van ontwerpend onderzoek. Zij betrekken gebiedspartners via scenariostudies en schetssessies. Zijn er extra kansen? Of tegenstrijdige belangen? Zij geven dit weer via diverse beelden.

Declan van Herwaarden (Sweco) is assistent procesmanager en helpt Eef en Stefan bij het proces. Hij vindt het belangrijk om de natuur en landbouw doelen met elkaar te verbinden. Zijn kennis en zijn agrarische achtergrond in de natuur-inclusieve landbouwsector helpt hem hierbij. Hij kent als geen ander de gevoeligheden en belangen waarvoor ondernemers aan de lat staan.

Tot slot werkt het projectteam samen met de hydroloog met Jaco van der Gaast (AtlaTerra). Hij heeft ruim 30 jaar ervaring als hydroloog. Hiervan heeft hij bijna 20 jaar in Wageningen gewerkt. Hij weet veel over het ondiepe grondwater, de onverzadigde zone en het belang van water voor landbouw en natuur. De laatste jaren werkt Jaco als zelfstandige. Hierdoor kan hij ook onafhankelijk te werk gaan. Speerpunt van zijn werkwijze is dan ook het geven van objectief advies via het delen van kennis. Naast hydroloog werkt Jaco ook als freelance onderzoeks- en wetenschapsjournalist

Beheerplan voor de toekomst

In 2024 hebben de gebiedspartners een start gemaakt met het maken van een totaalbeheerplan voor het beekdal van de Kleine Beerze. In dit plan staat wat en hoe we het gebied blijven onderhouden na alle werkzaamheden. We willen het plan afstemmen met grondeigenaren en beheerders. Zo kunnen we beter sturen op waterkwaliteit en biodiversiteit. Ook hopen we dat het beheer beter en goedkoper kan. Denk bijvoorbeeld aan het maaien van kruidenrijk grasland. Dit moet gebeuren op grond van Brabants Landschap en de aangrenzende grond van de gemeente. Maar het geldt ook voor de aangrenzende landbouwgronden die de lokale ondernemers beheren. Door dit af te stemmen kunnen ecologisch interessante verbindingen ontstaan.

Chris Verstappen van IBOR heeft vanuit de Proeftuin Levende Beerze opdracht gekregen om een beheerplan op te stellen. Hij is afgelopen jaar in gesprek gegaan met Brabants Landschap, Waterschap De Dommel, gemeenten Eersel en Oirschot, Landcoöperatie Dal van de Kleine Beerze en Stichting DAB. Met die informatie heeft het bureau ID-Verde een concept ‘praat’kaart gemaakt. Hierop staan de wegen en sloten en beken, de eigendomssituatie, het terreintype en het beheer zoals we dat willen doen. Het geeft een duidelijker beeld van het onderhoud van het recreatief netwerk.

We bespreken het concept binnenkort met de beheerders. We kijken daarna of we een definitieve kaart kunnen maken voor het plan zodat we het daarna kunnen uitvoeren.

Lees hier onze privacyverklaring.